kinh tế thị trường là gì Mặt tích cực và tiêu cực của kinh tế thị trường? Khái niệm và phân tích những điểm tiêu cực và tích cực của kinh tế thị trường?
Gần đây, chúng ta thường nghe đến cụm từ “kinh tế thị trường” và đây cũng là mục tiêu của nhiều nước trên thế giới. Vậy thuật ngữ này được hiểu như thế nào và nó thể hiện như thế nào trong thực tế?
1. Kinh tế thị trường là gì?
Kinh tế thị trường là thành quả của nền văn minh nhân loại, được Đảng và Nhà nước Việt Nam vận dụng đúng đắn, khách quan, khoa học và sáng tạo, trở thành nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa. trong đó nhấn mạnh vị trí, vai trò coi con người là động lực, đồng thời cũng là mục tiêu cao nhất của sự phát triển.
Theo C. Mác, kinh tế thị trường là một giai đoạn phát triển tất yếu của lịch sử mà bất kỳ nền kinh tế nào cũng phải trải qua để đạt tới nấc thang cao hơn trên con đường phát triển và kinh tế tư bản chủ nghĩa là kinh tế tư bản chủ nghĩa. Nền kinh tế thị trường đã phát triển đến mức phổ biến và hoàn chỉnh. Nấc thang cao hơn là nền kinh tế cộng sản chủ nghĩa, trong đó chặng đầu tiên là nền kinh tế xã hội chủ nghĩa. Để tiến lên nấc thang này, kinh tế thị trường phải phát triển hết mức và trở nên phổ biến trong đời sống kinh tế – xã hội. Đây là một kết luận lý thuyết quan trọng. Nó vạch ra quá trình phát triển của lịch sử loài người, trong đó, Kinh tế thị trường được xác định là nấc thang tất yếu và phổ quát. Tính phổ biến của kinh tế thị trường thể hiện ở cơ cấu khung chung cho mọi nền kinh tế thị trường.
Sự phát triển của xã hội loài người được đánh dấu bằng nhiều tiêu chí, trong đó có tiêu chí về sự phát triển kinh tế trong các thời kỳ và các giai đoạn khác nhau. Từ buổi đầu thực hành “kinh tế ăn cướp” (theo cách nói của Ph. Engels), con người đã trải qua hàng ngàn năm học cách dùng lửa để nấu chín thức ăn và giữ ấm, biết thuần hóa động vật, biết chăn nuôi động vật. , biết làm ruộng, biết chế tạo những vật dụng đơn giản để đáp ứng những nhu cầu đơn giản và rất hạn chế trong một cộng đồng nhỏ. Dần dần, khi một cộng đồng thừa một loại sản phẩm đã làm ra nhưng lại cần những loại sản phẩm khác mà cộng đồng kia thừa thì sự trao đổi bắt đầu. Khi sản xuất phát triển, sự trao đổi đó diễn ra ngày càng thường xuyên hơn với quy mô ngày càng mở rộng.
Như vậy, từ hình thái kinh tế tự nhiên, loài người chuyển dần lên hình thái kinh tế cao hơn là sản xuất hàng hóa – đó là kinh tế hàng hóa. Sự ra đời của nền kinh tế hàng hóa là một bước tiến vĩ đại của lịch sử loài người, đánh dấu sự phát triển của nền kinh tế, cho đến nay nó đã phát triển và đạt đến trình độ rất cao. lai lịch nền kinh tế thị trường hiện đại.
Kinh tế thị trường là mô hình kinh tế trong đó người mua và người bán tác động với nhau theo quy luật cung cầu, giá trị để xác định giá cả và số lượng hàng hóa, dịch vụ trên thị trường.
Kinh tế thị trường là một loại hình phát triển kinh tế – xã hội, trong đó các quan hệ kinh tế, trao đổi, mua bán sản phẩm và đặc biệt là phân chia lợi ích, tìm kiếm lợi nhuận… đều do quy luật thị trường điều tiết và chi phối. Không kiếm được lợi nhuận thì người sản xuất, kinh doanh không có động lực để tiếp tục, đặc biệt là thúc đẩy sản xuất kinh doanh của mình, vì vậy sự trì trệ của xã hội là tất yếu. Vì vậy, bạn có thể nói kinh tế thị trường là một thành tựu quan trọng của sự phát triển lâu dài trong nền văn minh của toàn nhân loại kể từ khi xuất hiện, chứ không phải là tài sản hay độc quyền của một hình thái kinh tế – xã hội.
2. Mặt tích cực của kinh tế thị trường:
Hệ thống đồng bộ của các thị trường và tổ chức tương ứng
Mọi nền kinh tế thị trường đều có các bộ phận cấu thành cơ bản là thị trường, trong đó có thị trường nhân tố [các thị trường đầu vào như thị trường đất đai, thị trường sức lao động, thị trường tài chính (thị trường tiền tệ, thị trường vốn, thị trường chứng khoán), thị trường hàng hoá, thị trường khoa học – công nghệ] và thị trường hàng hóa và dịch vụ tiêu dùng. Để nền kinh tế thị trường vận hành có hiệu quả, cần phải đáp ứng hai yêu cầu.
– Có mặt đầy đủ tất cả các thị trường nói trên.
xem thêm: Tích lũy tư bản là gì? Bản chất và quy luật tích luỹ tư bản?
– Các thị trường phải vận hành đồng bộ.
Để đáp ứng được hai yêu cầu này, việc hình thành và phát triển thị trường phải tuân theo một trình tự các bước nhất định. Việc không tuân thủ trật tự đó (ví dụ xây dựng thị trường vốn, thị trường chứng khoán nhưng chưa xác định hệ thống quyền tài sản, thị trường đất đai được thừa nhận một cách không chính thức) thường dẫn đến sự rối loạn, hoạt động kém hiệu quả của từng thị trường chức năng và của cả nền kinh tế.
Ngoài ra, sự vận hành đồng bộ của các thể chế thị trường đòi hỏi phải thực hiện đầy đủ các nguyên tắc cơ bản của thị trường (độc lập chủ sở hữu, mục tiêu tối đa hóa lợi nhuận của doanh nghiệp, cơ sở kinh doanh,…). cơ chế phân bổ nguồn lực chủ yếu do thị trường quyết định, thông qua cạnh tranh tự do,…) trên cơ sở bảo đảm của pháp luật. Nếu không được bảo vệ bởi các luật cơ bản như luật cạnh tranh, luật về quyền tài sản, luật chống độc quyền, luật chống bán phá giá thì nền kinh tế không thể vận hành bình thường.
Hệ thống giá cả được thiết lập thông qua quan hệ cung cầu quyết định sự vận hành của nền kinh tế thị trường
Giá cả trên các loại thị trường được xác định trên cơ sở tương quan cung cầu của từng loại thị trường đó. Giá tín dụng là cơ sở khách quan để các chủ thể kinh tế quyết định sản xuất kinh doanh của mình trong môi trường thị trường cạnh tranh.
Nền kinh tế thị trường chỉ có thể vận hành khi hệ thống giá cả được quyết định một cách khách quan bởi thị trường. Trong nền kinh tế thị trường, mục tiêu tối đa hóa lợi nhuận là động lực chủ yếu thúc đẩy nỗ lực hoạt động và hiệu quả kinh doanh của doanh nghiệp. Để phục vụ mục tiêu đó, giá cả phải được xác lập trên cơ sở khách quan và được điều tiết theo cơ chế tự điều tiết (tự do cạnh tranh).
Tự do cạnh tranh – là nguyên tắc vận hành của kinh tế thị trường
Không có cạnh tranh tự do thì không thể có kinh tế thị trường. Về bản chất, cơ chế cạnh tranh thị trường là cơ chế tự điều chỉnh. Do đó, nó còn được gọi là “bàn tay vô hình”. Cơ chế này giúp nền kinh tế tạo được sự cân đối khi có vấn đề.
xem thêm: Cạnh tranh và độc quyền trong nền kinh tế thị trường
Cạnh tranh là cơ chế phân bổ nguồn lực chủ yếu trong nền kinh tế thị trường. Thông qua cạnh tranh, các nguồn lực bị rút khỏi những ngành, lĩnh vực và địa bàn kém hiệu quả, chuyển sang những nơi có lợi thế phát triển, thu được hiệu quả kinh doanh và lợi nhuận cao hơn. Thực tiễn khẳng định cho đến nay, sau khi nền kinh tế đã vượt qua mức độ tự cấp, tự túc của nông dân, thì cạnh tranh là cơ chế phân bổ nguồn lực hiệu quả nhất.
Vai trò điều tiết kinh tế của nhà nước
Thị trường có những khiếm khuyết và cơ chế thị trường có thể không giải quyết được một số vấn đề phát triển như khủng hoảng, nghèo đói, công bằng xã hội, môi trường,… Để khắc phục và tránh những khiếm khuyết của thị trường, nhà nước phải tham gia quản lý, điều tiết hoạt động của thị trường. nền kinh tế. Nhà nước tham gia vào các quá trình kinh tế thị trường vừa với tư cách là bộ máy quản lý xã hội, vừa với tư cách là yếu tố nội tại của cơ chế vận hành kinh tế. Với những năng lực này, nhà nước thực hiện ba chức năng:
– Quản lý, định hướng và hỗ trợ phát triển;
– Phân phối lại thu nhập quốc dân.
– Bảo vệ môi trương.
Để thực hiện ba chức năng đó, nhà nước phải giải quyết các nhiệm vụ sau:
– Cung cấp hành lang pháp lý rõ ràng, chặt chẽ, hiệu quả và phù hợp với yêu cầu của cơ chế thị trường;
xem thêm: Thế nào là kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa? Những ưu điểm của nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa là gì?
– Tạo lập và đảm bảo môi trường vĩ mô ổn định, khuyến khích kinh doanh;
– Cung cấp cơ sở hạ tầng (bao gồm hạ tầng “cứng” – giao thông, cấp điện, nước… và hạ tầng “mềm” – dịch vụ thông tin, bưu chính viễn thông; tài chính…) như hàng hóa, dịch vụ công (y tế, giáo dục đào tạo , bảo vệ môi trường,…).
– Hỗ trợ nhóm nghèo những điều kiện tối thiểu để tham gia thị trường bình đẳng.
Tuy nhiên, trong mỗi nền kinh tế thị trường, tuỳ theo điều kiện phát triển cụ thể mà vai trò, vị trí, chức năng của từng nhân tố không hoàn toàn giống nhau. Điều này tạo nên tính đặc thù của mô hình kinh tế thị trường và nền kinh tế thị trường ở các quốc gia cụ thể.
3. Mặt tiêu cực của kinh tế thị trường:
Tuy nhiên, kinh tế thị trường, kể cả kinh tế thị trường tư bản chủ nghĩa hiện đại không phải không có những hạn chế, những khuyết điểm rất cơ bản, thậm chí có những khuyết điểm không dễ khắc phục. Như C. Mác đã chỉ ra, quy luật tuyệt đối của các nhà tư bản là tìm kiếm lợi nhuận tối đa. Nếu không có lợi nhuận tối đa thì không có nhà tư bản nào bỏ vốn ra sản xuất kinh doanh.
Tuy nhiên, theo C. Mác, dưới chủ nghĩa tư bản, “lợi nhuận chỉ là một hình thức thứ cấp, phái sinh và biến đổi của giá trị thặng dư, một hình thức tư sản, đã bị xóa bỏ mọi nguồn gốc của nó”, còn giá trị thặng dư và tỷ suất giá trị thặng dư “là sự biểu hiện chính xác mức độ bóc lột sức lao động của tư bản, hay mức độ mà nhà tư bản bóc lột công nhân”.“. Nói cách khác, trong nền kinh tế thị trường tư bản chủ nghĩa, chính sức lao động thặng dư của công nhân là nguồn lợi nhuận và sự làm giàu cho nhà tư bản.
Theo quy luật, khi lợi nhuận khổng lồ và của cải tập trung về phía các nhà tư bản thì tất nhiên sự bần cùng, bần cùng sẽ chuyển dịch về phía những người làm công ăn lương, về phía người dân. giai cấp vô sản. Nói cách khác, trong nền kinh tế thị trường tư bản chủ nghĩa ngay cả ở giai đoạn hiện nay, của cải vẫn ngày càng tập trung về một hướng, trong khi nghèo đói vẫn tập trung vào người lao động.
Ở đây, mặc dù người lao động là lực lượng chính tạo ra của cải cho xã hội nhưng họ lại được hưởng rất ít thành quả do chính họ làm ra. Vì vậy, sẽ không quá lời khi nói rằng, Trong nền kinh tế thị trường tư bản chủ nghĩa, người lao động không phải là mục tiêu hay đối tượng phục vụ của nền kinh tế..
xem thêm: nền kinh tế quốc dân là gì kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa?
Như vậy, trong mỗi nền kinh tế thị trường, tuỳ theo điều kiện phát triển cụ thể mà vai trò, vị trí, chức năng của từng nhân tố không hoàn toàn giống nhau. Điều này tạo nên tính đặc thù của mô hình kinh tế thị trường và nền kinh tế thị trường ở các quốc gia cụ thể.
Chuyên mục: Bạn cần biết
Nhớ để nguồn bài viết: Kinh tế thị trường là gì? Mặt tích cực và tiêu cực của nền kinh tế thị trường? của website thcstienhoa.edu.vn